آشنایی با عمارت عالی قاپو اصفهان

30 فروردین 1402

اصفهان مرکز استان اصفهان و یکی از شهرهای تاریخی ایران می باشد. این شهر در مرکز ایران قرار گرفته و دارای آب و هوایی گرم می باشد. اصفهان را یکی از کلانشهرهای ایران می دانند که از گذشته های دور دارای تمدن بوده است به خصوص در دوران صفویان که رشد قابل توجهی کرد و دارای آبادانی زیادی نیز بود. اصفهان دارای آثار تاریخی زیادی می باشد که از دوران حکومت های مختلف به یادگار مانده است. همه ساله تعداد زیادی از گردشگران خارجی و داخلی برای بازدید از آثار تاریخی اصفهان با تهیه بلیط هواپیما اصفهان از سایت آس چارتر به این شهر زیبا و تاریخی سفر می کنند. در این مطلب از آس چارتر قصد داریم به معرفی یکی از این آثار زیبا و تاریخی به نام عالی قاپو بپردازیم. در ادامه همراه ما باشید.

عمارت عالی قاپوی اصفهان

عالی قاپو، کلمه ای ترکی است و به معنای درب بزرگ می باشد. علت نام گذاری این بنا به عالی قاپو این بوده که درب حرم امام علی را به این مکان انتقال داده اند. عمارتی 6 طبقه در ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان واقع شده که یکی از بناهای زیبا و تاریخی اصفهان می باشد و قدمت آن به دوران صفویان و اوایل قرن 11 هجری باز می گردد. این بنا در زمان صفویان یکی از زیباترین بناهای پایتخت و بزرگترین آنها نیز به شمار می آمده است.

تاریخچه عالی قاپو

در سال 973 و به دستور شاه عباس صفوی، پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان منتقل شد. بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، دستور بنایی به عنوان مقر و ساختمان اداری صفویان در اصفهان صادر شد. از همین رو بنای اولیه عالی قاپو در ضلع غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف الله ساخته شد. در واقع عالی قاپو ورودی قصرهای صفویان در میدان نقش جهان بود. این عمارت مدخلی بود که میدان نقش جهان را به بناهایی همچون، مجموعه دولتخانه و عمارت رکیب خانه، جبه خانه، تالار تیموری، تالار طویله، تالار سرپوشیده، کاخ چهلستون و .. وصل می کند.

اطلاع دقیقی از زمان ساخت عالی قاپو، در دست نیست اما آنطور که به نظر می رسد ساخت عالی قاپو همزمان با ساخت مسجد شیخ لطف الله که در مقابل آن قرار دارد آغاز شده است. برخی از تاریخ شناسان در ابتدا ساختمان عالی قاپو را منتسب به دوران تیموریان می دانستند اما بعد از تحقیق گروهی دیگر از تاریخ شناسان که ایتالیایی نیز بودند و تحت نظارت یونسکو فعالیت می کردند، تمامی هنر و معماری آن را متعلق به دوران صفوی اعلام کردند. طبق تحقیقات انجام شده به نظر می رسد که این بنا از 70 تا 100 سال یعنی از سال های حکومت شاه عباس صفوی تا زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی در 5 مرحله طول کشیده است. اگر شما نیز قصد سفر به اصفهان را دارید می توانید بلیط هواپیما ساری اصفهان خود را از سایت آس چارتر تهیه کنید.

مرحله اول

در مرحله اول تنها یک ساختمان مستطیل شکل به ابعادی حدود 20 در 19 و ارتفاعی 13 متری ساخته شد تا ورودی در خور و شأن کاخ شاه باشد. تا 6.5 متر از این بنا هیچ پنجره ای به بیرون دیده نمیشد. ساختمان عالی قاپو در ابتدای امر تنها یک طبقه بود.

مرحله دوم

با گسترش پایتخت و افزایش جمعیت در اصفهان، لازم شد تا بنای اداری عالی قاپو نیز گسترش و وسعت پیدا کند. در این مرحله عالی قاپو از یک بنای ساده یا یک ورودی تبدیل به عمارتی کامل و باشکوه شد. در این مرحله، بخش هایی به آن اضافه شد. این بخش ها شامل گسترش طاق نماها به داخل میدان وهمچنین اضافه کردن طبقات دوم، سوم، چهارم و نیم طبقه از طبقه پنجم می باشد. بعد از تغییرات این مرحله، عمارت به میدان نما پیدا کرد که در ایوان آن از مهمانان پذیرایی می شد.

مرحله سوم یا همان اتاق موسیقی

یکی از زیباترین قسمت های عمارت عالی قاپو و یکی از عجیب ترین های آن، اتاق موسیقی این عمارت می باشد. این بخش بالاترین نقطه عمارت عالی قاپو می باشد که در آن از نوع گچ بری خاصی به نام تنگ‌ بری استفاده شده است. از این نوع گچ بری تنها در مقبره شیخ صفی اردبیلی استفاده شده است. به همین علت می توان گفت که این قسمت از عمارت را بسیار خاص کرده است. ساختمان اتاق موسیقی برج شکل می باشد.

مرحله چهارم

با گذشت زمان و اجرای نمایش در میدان نقش جهان نیاز به قسمتی بود تا به خوبی بتوان نمایش ها را دید. از همین رو یک پیش برآمدگی در شرق بنا احداث شد که یک ایوان رو به میدان بود و محل مناسبی برای پذیرایی از مهمانان شاه و تماشای نمایش های اجرایی مثل رژه سربازان و بازی چوگان در میدان نقش جهان بود.

مرحله پنجم

در این مرحله 18 ستون به ایوان عالی قاپو اضافه شد. سقفی چوبی نیز به روی ایوان بنا شد. تزئینات داخلی سقف ایوان بسیار زیباست. در تزئینات داخلی سقف از کاشی هفت رنگ، مینیاتورهای ایرانی و نقاشی‌ های اروپایی استفاده شده است. در این مرحله سیستم آبرسانی بنا نیز تکمیل و آبرسانی به تمام طبقات فراهم شد.

عالی قاپو پس از حکومت صفویان

بعد از انتقال پایتخت از اصفهان به تهران در دوران قاجار، این بنا کمی به فراموشی سپرده شد و آنچنان که باید از آن رسیدگی و مراقبت نشد. در زمان قاجار، حاکم اصفهان یعنی ظل السلطان مدتی را در این عمارت زندگی کرد و از آن برای کارهای اداری استفاده کرد. علاوه بر این بعد از حمله افغان ها به اصفهان و تسلط بر این شهر نیز، عمارت عالی قاپو و دیگر بناهای تاریخی اصفهان آسیب های زیادی دیده است. آخرین بازسازی و مرمت عالی قاپو در سال 1384 انجام گرفته است. آس چارتر برترین ارائه کننده بلیط چارتر هواپیما زاهدان اصفهان می باشد.

معماری عالی قاپو

بنای امروزی عالی قاپو دقیقا همان ساختمانی نیست که در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده بود بلکه طی زمان و در دوره های مختلف، طبقاتی به آن اضافه می شد. علاوه بر این طی تاریخ بازسازی و مرمت هایی نیز بر آن صورت گرفته است. اگر به نظاره عمارت عالی قاپو از میدان نقش جهان بپردازید، این ساختمان 2 طبقه و از نمای پشتی، 5 طبقه و از دو طرف سه طبقه به نظر می رسد. ساخت منبع آب در این عمارت و همینطور پلکانی که در جنوب غربی و شمال غربی قرار گرفته، باعث شده تا در تعداد طبقات آن به شک بیوفتیم. طبقه پنجم این عمارت یک نیم طبقه می باشد. در نهایت اگر طبقه همکف آن را طبقه اول در نظر بگیریم، می توان گفت که این عمارت ساختمانی 6 طبقه می باشد. طبقات این عمارت به وسیله پلکان های مختلف به یکدیگر وصل می شوند.

پلکان مارپیچ عالی قاپو

این پلکان در قسمت شمال و جنوب غربی قرار گرفته اند که نقش زیادی در استحکام ساختمان نیز دارند. این پلکان تنها راه دسترسی به پشت بام از راه پشت ساختمان می باشد. تعداد پله های این پلکان از طبقه اول تا اتاق موسیقی 94 پله و تا پشت بام 114 پله می باشد. ارتفاع پله های در برخی از طبقات 22 سانت و در برخی دیگر به 32 سانت نیز می رسد. عرض آنها نیز در طبقات اولیه یک متر می باشد که با ارتفاع گرفتن کمتر می شود به حدی که در طبقه آخر به 85 سانت می رسد. این پلکان مخصوص خدمه بود تا خود را هرچه سریع تر به طبقات مختلف برسانند. پاگردهایی نیز در هر طبقه تعبیه شده بود تا خدمه استراحتی کوتاه داشته باشند و سپس به راه خود ادامه دهند.

پلکان شاهی عالی قاپو

بعد از گسترش و رشد عالی قاپو و استفاده از آن به عنوان اقامتگاه شاهان، می بایست پلکانی مناسب رفت و آمد شاهان به وجود می آمد. اولین پلکان شاهی در قسمت جنوبی ساخته شد که از چندان راحتی زیادی برخوردار نبود. بنابراین پلکانی دیگر از اتاق ۲۶ متری که در طبقه همکف بود و در ضلع جنوب غربی واقع شده بود آغاز و بعد از عبور از اتاق‌ ها و طبقات مختلف به ایوان ستون دار می‌ رسید. عرض این پله ها 1.4 و ارتفاع آنها نیز 26 سانتی متری می باشد. برای تزئین این پله ها از کاشی‌هایی هفت‌ رنگ با زمینه زرد و حاشیه لاجوردی استفاده شده است. شما می توانید در کمتر از 3 دقیقه بلیط لحظه آخری اصفهان خود را از سایت آس چارتر تهیه کنید.

تزئینات داخلی عمارت عالی قاپو

برای تزئین این عمارت زیبا، از هنرهای بسیار زیبایی استفاده شده است. در این قسمت به معرفی آنها می پردازیم؛

کشته بری

گچ بری یکی از هنرهای قدیمی ایرانیان برای تزئین بناهایشان بوده است اما نوعی خاصی از این گچبری به نام کشته بری در دوران صفویه رواج پیدا کرد که برای انجام آن از 4 ماده اصلی که شامل، گچ ساده، گچ اصفهان، گچ سفید و گچ کشته می باشد استفاده می شده است. در ابتدا وقتی به این نوع از گچبری از دور نگاه می کنیم گمان می کنیم که هم سطح می باشد و به مانند یک نقاشی دیده می شود در حالی که اینطور نیست. در تزئینات عمارت عالی قاپو بارها از این هنر استفاده شده است اما زیباترین آن در سقف تالار تشریفات قرار گرفته است.

تنگ بری

نوع دیگری از گچ بری به نام تنگ بری نیز در عمارت عالی قاپو به کار برده شده که با طرح هایی مثل بطری، گلدان، صراحی و .. به روی دیوار و سقف ها زیبایی خاصی به این عمارت بخشیده است. نقش های به کار گرفته شده در اتاق موسیقی عمارت عالی قاپو، باعث شده تا موسیقی در این اتاق به طور یکنواخت پخش شود.

مقرنس

مقرنس نوعی گچ بری است که از ایجاد چند ضلعی هایی گچی و غیر هم سطح به وجود می آید. از این گچ بری تزئینی در عمارت عالی قاپو نیز استفاده شده است. مقرنس های عالی قاپو از مثلت تا 12 ضلعی می باشد.

نقاشی دیوارهای عالی قاپو

نقاشی و نگارگری در دوران صفویان بسیار پرطرفدار بوده است. از همین رو نگارگری های نیز به روی دیوارهای عالی قاپو وجود دارد که بر زیبایی این عمارت افزوده است. طبق آثار به جا مانده به روی دیواها به نظر می رسد که بیشتر نقاشی ها کار فردی به نام محمد قاسم بوده است.

وجود 2 سبک متفاوت نقاشی به روی دیوارهای عالی قاپو

طبقات اول، دوم، چهارم و پنجم مزین به کشته بری هایی است که به آب طلا جلا داده شده است. طرح این کشته بری ها معمولا شامل گل‌ و ‌بته، خطوط اسلیمی، ختایی، شکارگاه و پرندگان می شود.

در طبقه سوم و ششم نیز از نقاشی مینیاتوری که به سبک اروپاییان می باشد برای تزئین استفاده شده است. نقاشی های خارجی عمارت عالی قاپو توسط هنرمند خارجی به نام آنژل ولوکار که در زمان شاه سلیمان در دربار صفویه حضور داشت، ترسیم شده است. در این نقاشی ها جانشینان شاه عباس را با لباس هایی اروپایی ترسیم کرده اند.

کاشی کاری های عمارت عالی قاپو

تا پیش از دوران صفویه از کاشی کاری تنها برای ساختمان های مذهبی استفاده می شد اما بعد از آغاز حکومت صفویه از این هنر زیبا برای تمامی ساختمان ها استفاده می شد. برخی از باستان شناسان کاشی کاری های این ساختمان را از بنای مسجد شیخ لطف الله نیز مفصل تر می دانند.

لایه چینی و طلاکاری

یکی دیگر از هنرهای تزئینی دوران صفویه که در این دوران بسیار پرطرفدار و پرکاربرد نیز بود، هنر لایه چینی و طلاکاری است که در بنای عمارت عالی قاپو نیز از آن به دفعات استفاده شده است.

قسمت های جذاب و دیدنی عمارت عالی قاپو

عمارت عالی قاپو دارای بخش ها و قسمت هایی است برای گردشگران جذاب می باشد و باعث می شود که هر بازدید کننده به علت بازدید از هرکدام قسمت های این عمارت، بلیط تهیه کند و به این عمارت سری بزند. در این قسمت تنها به نام بردن بخش های مختلف عمارت عالی قاپو بسنده می کنیم؛

طبقه اول

در اصلی یا در مقدس: طبق متون، این در، یکی از درهای حرم حضرت علی بوده است.

کریاس یا هشتی: بعد از عبور از ورودی، هشتی قرار دارد که با سقفی گنبدی با تزئینات کشته بری و نقاشی می باشد. آس چارتر همراه شما در تهیه بلیط هواپیما عسلویه اصفهان خواهد بود.

طبقه دوم

سیستم آبرسانی: این قسمت از عمارت را بخش مربوط به سیستم آبرسانی می دانند چرا که حوض و منبع آب در این قسمت واقع شده بود. در این طبقه اتاق ها و ورودی های ساخته شده که به صورت قرینه می باشند.

طبقه سوم

شاه نشین: شاه نشین یا ایوان ستون دار در این طبقه قرار گرفته است که محلی برای ملاقات شاه با مراجعه کنندگان بود.

حوض مسی: حوضی زیبا در مرکز ایوان قرار دارد که در ساخت آن از 79 قطعه مس استفاده شده است.

طبقه چهارم

در این طبقه فضایی وجود دارد که با تزئیناتی مانند گل و بوته، شکارگاه، نقوش اسلیم و ختایی و.. پوشیده شده است.

طبقه پنجم

این طبقه محل استراحت شخصی شاه بوده است که دارای 5 اتاق با تزئیناتی همچون گل و بوته و حیوانات و پرندگان به سبک کشته‌ بری می باشد.

طبقه ششم

بزرگترین بخش این عمارت اتاق موسیقی آن می باشد که وسعتی 63 متری دارد. در گذشته این بخش از عمارت محل پذیرایی از مهمانان خاص شاه بوده است.

راه های رسیدن به عالی قاپو و ساعات بازدید از آن

برای رفتن به عمارت عالی قاپو و بازدید از این اثر تاریخی و زیبای اصفهان تنها کافیست که خود را به میدان نقش جهان اصفهان برسانید که به راحتی می توان پیدا کرد. بازدید کنندگان نیز می توانند از ساعت 9 صبح الی 4:30 بعداظهر از عمارت عالی قاپو بازدید کنند. البته لازم به ذکر است که عمارت در 14 خرداد، 21 رمضان، عاشورا تاسوعا، 28 صفر، 25 شوال، هنگام نماز جمعه، ایام عزاداری و اعتکاف تعطیل می باشد.

جاذبه های گردشگری اطراف عمارت عالی قاپو

از دیگر مکان های دیدنی اطراف عمارت می توان به مسجد شیخ لطف الله، کاخ چهلستون، عمارت هشت بهشت، بازار قیصریه و مسجد امام اشاره کرد.

اما تنها مسجد سیخ لطف الله، بازار قیصریه و مسجد امام، ورودی شان مانند عمارت عالی قاپو از میدان نقش جهان می باشد.

بهترین زمان برای سفر به اصفهان

از آنجا که شهر اصفهان در مرکز ایران قرار گرفته، دارای آب و هوایی گرم می باشد. از این رو بهترین زمان برای سفر به این شهر زیبا و تاریخی، فروردین و اردیبهشت و فصل پاییز می باشد که در این زمان ها دارای آب و هوایی بسیار معتدل می باشند.