مشخصات معماری ایران

گسترش و نعمیق پزوهش درباره معماری و شهرسازی ایران زمین مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات پایه در این خصوص است. پرشماری گونه گونی آثار معماری و شهرسازی ایران زمین چندان است که گردآوری و جستجوی اطلاعات آن نیازمند روش هایی ویژه است و با روش های متعارف نمی توان حق آنها را ادا کرد.

براین اساس، کار بنیادین در تاریخ معماری ایران نیازمند دیدگاهی ملی و فراگیر و جامع نگران است که کثرت آثار، تنوع طبیعی و اقلیمی و فرهنگی ایران زمین و تاثیر این تنوع بر معماری، و تداوم تاریخی این معماری در آن شیوه ای نظام مند منظور شود. برای آشنایی بیشتر با این مشخصات با آس چارتر در این مقاله همراه باشید تا معماری اصیل ایرانی را بهتر و بیشتر بشناسیم. برای بازدید از این آثار ملی و آشنایی با هنر و طرز فکر پیشینیان مان بهتر است با خرید بلیط هواپیما به نزدیک ترین شهری که اثر تاریخی مورد نظر در ان قرار دارد، بروید و آنها را از نزدیک ببنید.

ایوان

ایوان عنصری است که از سه طرف باز و یک طرف بسته است . ایوان فضایی است  Uشکل و نیمه باز که به فضای باز، باز می شود. سقف ایوان قوسی است و بار سقف توسط عناصر سه گانه به زمین منتقل می شود. ایوان جزء فضایی است که اول بار در کاخ های پارتی پدیدار شد. در   گونه شناسی ایوان دو مورد قبال بررسی است. اول ایوان های منفرد، که تنها بدون ترکیب با سایر قسمتها است مانند مسجد جامع نیریز و دوم، سلسله مراتبی، این نوع ایوان رابطه ای است بین فضای باز و بسته، فضای نیمه باز ایوان، مخاطب را از فضای باز به بسته راهنمایی کند. شما تنها با تهیه بلیط هواپیما مشهد شیراز می توانید از این ایوان بی نظیر بازدید کنید. سلسه مراتب می تواند مراتب مختلفی داشته باشد.

بهترین کیفیت در این گونه از ایوان هادر ایوان های منتهی به گنبد خانه قابل ملاحظه است.

تالار ستون دار

تالار ستون دار تالاری است بسته مملو ازستون، ممکن است از یک یا دوطرف باز باشد. ماهیت این تالارها برای تجمع بوده است. دارای تیر تخت است. تالار ستون دار تنها جزء فضای ایرانی است که جهت در آن مهم نیست.بقیه بناها تمایل به جهت و تمرکز دارند. جهت برتری ندارد، پرسپکتیو از هرجهت یکسان است، در نتیجه هرکجا که شاه باشد مهم است. غالب تالارها مربع اند.در  تالار های ستون دار دهانه های فردتوسط ستون های زوج ایجاد می شد. تعداد ستون ها در ورودی زوج بوده تا ورودی فرد ایجاد کنند. یعنی نوع اولیه و ابتدایی این فضا در دوره ارارتوهابوده است. نوع کامل این فضا در زمان هخامنشیان قابل ملاحظه است. هخامنشیان معماری مادها را قدرت و قوام دادند. تالار ستون دار در تپه نوشیجان ملایر از معماری مادها نیز استفاده شده است.

برای سلسله مراتب دادن به تالار ستون دار، از ایده اورارتویی-یونانی استفاده کردند. برای این منظور یک ردیف ستون دور تالار قرار دادند که رواق نیمه بازی ایجاد می کرد، به این فضاها ستون آوند می گویند. ستون آوندی که به صورت U در بیاید ستاوند نام دارد، ستاوندهمانن ایوان ستون دار است. به طور کلی ستون آوند رواق نیمه بازی است که از 2 یا 3 طرف باز باشد. اما اگر از یک طرف بازباشد، ستاوند است.

صفه

فضایی U شکل است که رو به داخل و فضای بسته باز می شود. ممکن است از یک طرف باز باشد. در خانه های چهار صفه خانه از سه طرف در بافت است و از یک طرف به سمت حیاط باز می شود. اتاق های رو به حیاط نور دارند و اتاق های انتهایی نور ندارند که به عنوان انباری مورد استفاده قرار می گیرد. صفه اصلی در خانه های چهار صفه روبروی ورودی است که عرب ها به آن ضیافت می گفتند. شایان ذکر است که صفه، سکو هم معنا می دهد، در مواردی ساختمان را بر روی سکو یا صفه می ساختند مانند تخت جمشید و معبد آناهیتا در کنگاور که به سادگی با تهیه بلیط چارتری تهران شیراز یا بلیط هواپیما مشهد کرمانشاه می توانید از این مکانها بازدید کنید . طراحی روی صفه فوایدی دارد مانند جلوگیری از آسیب عوامل طبیعی مانند سیل و… و اینکه از همه طرف دید دارد. سکو دید ساختمان به پایین را زیاد می کند و اشراف می دهد. صفه برای ساخت معابد، کاخ ها و بناهای مهم مناسب است. صفه علاوه برموارد یادشده، ایجاد فضا می کند و در معماری سلسله مراتبی واسطی است بین پایین دست و معماری.

 چهارسو

محور اصلی بازارهای ایرانی راسته اند و محورهای فرعی و کوچکتر رسته اند، وقتی دو راسته همدیگر را قطع می کنند، چهارسو به وجود می آید که محلی بسیار مهم و اجتماعی بوده است. برای باشکوه نشان دادن چهارسو گوشه های آن را پخ می کردند و گنبدی بزرگ روی آن می زدند. به مغازه های چهارسو تخت داروغه می گفتند.

چهار دروازه

شهرهای پارتی به صورت دایره ای بود که روی دو محور عمود برهم آن دروازه های شهر قرار داشت.در وسط شهر قصر شاهی و اطراف آن محل رعایا بود. هسته اصلی شهر شارستان و بخش مردمی شهر ربض است. شهرهای ساسانی به صورت مستطیل بودند که چهار دروازه شهر را به چهار قسمت تقسیم می کرده است. رومی ها نیز بعد از ایرانیان از این ساختار استفاده کردند.

چهار طاقی گنبد دار

فضایی با قاعده مدور و متشکل از چهارستون و چهار قوس بر روی آنها که طاقی مدور آن را می پوشاند. چهار طاقی وقتی مفهوم می باد که گنبد داشته باشد.چهار طاقی دو نوع متصل و منفرد دارد. ( معماری منفرد کیفیتی مونومان دارد، مانند مسجد جامع نیریز و برج آزادی و معماری متصل، کیفیتی سلسله مراتبی). شما تنها با دریافت بلیط لحظه آخری مشهد شیراز و بلیط هواپیما مشهد تهران می توانید از این بناهای بی نظیر بازدید کنید. اصل ایوان برای کاخ هاست و غیر مذهبی که در زمان اشکانیان معمول شد اما چهارطاقی در اصل مذهبی است و ریشه ای ساسانی دارد. از مهمترین شاخصه های معماری ایرانی بناهای است موسوم به ایوان منتهی به گنبد خانه چهار طاقی.

چهار ایوانی

الگویی در طرح بنا که در ان هر چهار ضلع حیاط ایوانی در وسط دارد. در بناهای چهار ایوانی عرض ایوان کمتر از حیاط است و چهار ایوان برروی محورهای اصلی قرار دارند.

نویسنده : شادی شادکام